Cut And Paste: Jun 17, 2007

Αφιερωμένο σε μία Αγαπημένη Κωνσταντινοπολίτισα

Προ διετίας ήταν το «Αρωμα Σμύρνης» (θα σας το παρουσιάσουμε αυτή την εβδομάδα). Τώρα, στο τριπλό άλμπουμ που παρουσιάζει η Protasis, έχουμε μια συλλογή (compilation στη δισκογραφική ορολογία) από τραγούδια που προέρχονται από το παραδοσιακό κωνσταντινουπολίτικο ρεπερτόριο, δηλαδή τραγούδια που είτε εκεί δημιουργήθηκαν είτε «πολιτογραφήθηκαν» σαν πολίτικα, επειδή εκεί συνηθίζονταν (Καροτσέρης, Πολίτικο Συρτό, Πολίτικο Χασάπικο, Σαν Τα Μάρμαρα Της Πόλης, Κυρ-Κωστάκης, Ταταυλιανό κ.ά.).

Τα τραγούδια ακούγονται σε νεότερες εκτελέσεις από ερμηνευτές που, άλλος λιγότερο κι άλλος περισσότερο, ειδικεύονται σε ένα στιλ που κι αυτό (με κάποιο τρόπο) θεωρείται πολίτικο (Σοφία Παπάζογλου, Αγάθωνας Ιακωβίδης, Βασιλική Παπαγεωργίου, Γλυκερία, Omar Faruk Tekbilek κ.ά.). Αν και το θέμα αυτό (αν υπάρχει δηλαδή, και ποιο είναι ένα ερμηνευτικό στιλ που να προέρχεται και ν' ανήκει αποκλειστικά στην Πόλη) παίρνει αρκετή συζήτηση, θεωρούμε πως αποτελεί τουλάχιστον μια ιδέα που οι σημερινοί τραγουδιστές την έχουν διαμορφώσει ακούγοντας τους δίσκους φωνογράφου με «πολίτικα», ή άλλα ελληνικά τραγούδια, από παλαιούς Κωνσταντινουπολίτες, ή άλλους, τραγουδιστές, ακόμα ακούγοντας και ο ένας τον άλλον. Ζήτημα πάντως αρκετά ομιχλώδες καθώς το «πολίτικο» όπως και το λεγόμενο «σμυρνέϊκο» ύφος, διαμορφώθηκαν, εν πολλοίς, από επαγγελματίες μουσικούς και τραγουδιστές των κέντρων διασκεδάσεως και των στούντιο ηχογραφήσεων.

Οι παλιοί δίσκοι, μάλιστα, αποτελούν την κυριότερη και πιο καθοριστική πηγή για το ύφος, αν και οφείλουμε να διατηρούμε σοβαρές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία τους, σχετικά με την απόδοση ενός γνήσιου λαϊκού μουσικού ιδιώματος, αφού πρόκειται για ένα στιλ εν πολλοίς κατασκευασμένο (από τα επιτελεία ηχογραφήσεων), προσαρμοσμένο στην αισθητική των «μαέστρων», αλλά και στις προδιαγραφές που έθεταν οι εταιρείες παραγωγής στα προϊόντα τους για εμπορική, πρωτίστως, εκμετάλλευση.

Η μουσική παράδοση της Κωνσταντινούπολης δεν εξαντλείται βέβαια στα ελληνικά και ελληνοτουρκικά λαϊκά τραγούδια. Στο παγκόσμιο και πολυπολιτισμικό αυτό κέντρο, για αιώνες ολόκληρους, έρχονταν σε επαφή και εκαλλιεργούντο πολλά και διαφορετικά είδη λόγιας, κοσμικής, θρησκευτικής, καθώς και λαϊκής μουσικής. Οι πληθυσμοί της Πόλης ανέπτυξαν, και μάλιστα νωρίς, μια παράδοση με δικά της χαρακτηριστικά, ανεξάρτητα από το ποια ήταν η αφετηρία και οι αρχικές επιρροές της.

Η σημαντική όμως παρουσία των Ελλήνων στον όποιο πνευματικό βίο της Κωνσταντινούπολης από το 16ο αιώνα είναι αναμφισβήτητα ένα ακόμη στοιχείο που καλλιέργησε την επαφή και την ευεργετική αλληλεπίδραση ανάμεσα σε πολλούς τομείς της ζωής των δύο λαών, και φυσικά στη μουσική. Δεν είναι μυστικό ότι η μουσική στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι απόγονος των αρχαίων μουσικών πολιτισμών και κατ' ευθείαν απόγονος της βυζαντινής και αραβοπερσικής μουσικής.

Μέσα στην παράδοση αυτή αναδείχθηκαν συνθέτες της οθωμανικής λόγιας μουσικής που προέρχονται από διάφορες εθνότητες της Αυτοκρατορίας: Αρμένιοι, Εβραίοι και κορυφαίοι Έλληνες, όπως ο Δημήτριος Καντεμήρης (1673-1727), ο Ζαχαρίας Χανεντές (-1740), ο Βασιλάκης (1843-1907) κ.ά.

Σχετικά με την κοινή μουσική παράδοση Ελλήνων και Τούρκων, οι πιο αξιόπιστοι μάρτυρες είναι, χωρίς αμφιβολία, τα λαϊκά τραγούδια (οι δίσκοι αυτοί αποτελούν σημαντικό τεκμήριο περί αυτού). Τι άλλο άραγε μαρτυρά (εκτός από τις κοινές θεωρητικές βάσεις -ήχοι, μακάμια, ρυθμοί, αντίληψη μελοποιΐας κ.λπ.) το πλήθος των λαϊκών τραγουδιών που είναι κοινά ανάμεσα στους δύο λαούς; Προχείρως ας αναφέρουμε λίγα από τα πιο γνωστά: Τσακιτζής, Γαλάτα, Χαρικλάκι, Μαχαλάδες, Καναρίνι, Κιόρογλου, Κατηφές και βέβαια ο πανάρχαιος και πολύπαθος Αμανές, που είναι ιδιαιτέρως αξιοσημείωτο το γεγονός ότι απαγορεύτηκε στη δεκαετία του '30 τόσο από το τουρκικό όσο και από το ελληνικό κράτος, σε μια, αθέλητη ίσως, συμπτωματική, αλλά καθόλου δίχως νόημα συνεργασία.

Πόσα πολλά και ενδιαφέροντα θα βλέπαμε καθαρότερα, αν καταφέρναμε να παραμερίσουμε τα πέπλα των πολιτικοστρατιωτικών σχεδιασμών, τους διάφορους φερετζέδες της μιας και της άλλης σκοπιμότητας.